15 maja 2018 r. w Bibliotece Śląskiej w Katowicach odbyła się konferencja pt. „Odmiany wolności w życiu i twórczości Zofii Kossak” w 50. rocznicę śmierci pisarki oraz w 100-rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Podążając za uchwałą Rady Głównej z września 2017 r., pragnęliśmy oddać hołd wybitnej pisarce, patriotce i wielkiemu człowiekowi. Sala wypełniona była po brzegi; przybyło kilkadziesiąt osób, w tym młodzież licealna i gimnazjalna, Anna Fenby-Taylor, wnuczka pisarki, Marta Chmielewska, prezeska Towarzystwa Miłośników Twórczości Zofii Kossak w Legnicy, członkowie Oddziału Okręgowego w Opolu, dyrektor Marcin Sułek. Konferencji towarzyszyła sprzedaż książek pisarki wydanych przez wydawnictwo PAX.
Współorganizatorem spotkania był Oddział Okręgowy w Opolu Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”. Patronat honorowy objęli: JE ks. abp Wiktor Skworc metropolita katowicki oraz Marszałek Województwa Śląskiego Wojciech Saługa.
Spotkanie otworzył dyrektor Biblioteki Śląskiej prof. Jan Malicki, który podkreślił, że Zofia Kossak to osoba godna pamięci i wielopokoleniowego szacunku. Z kolei Alina Kostęska, przewodnicząca Zarządu Oddziału Okręgowego w Opolu zauważyła, że pisarka angażowała się w liczne działania charytatywne i pomocowe. W roku 100-lecia odzyskania przez Polskę wolności pragniemy, by stała się wzorem naśladowania dla wszystkich nas.
Gościem specjalnym konferencji był JE ks. abp Senior Damian Zimoń, posiadający ogromną wiedzę nt. twórczości Z. Kossak. Przywołał ważną pozycję w dorobku pisarki – Przymierze, opowieść biblijną traktującą o losach Abrahama, ojca naszej wiary. Imponuje głębia myśli teologicznej autorki oraz dotykanie spraw najważniejszych i fundamentalnych dla każdego z nas. Kossak wiarą ogarnia skomplikowaną rzeczywistość XX w.
Wstęp, czyli Prolegomena do Zofii Kossak wygłosiła prof. Krystyna Heska-Kwaśniewicz: „To niewiasta arcydzielna. Dzielność pisarki to zgodność życia z pisarstwem, jedność wartości”. Zwróciła uwagę na ciągłe straty w życiu Kossak – traciła domy, by znowu je odzyskiwać. „Po utracie zawsze jest budowanie”. Odwaga to cnota obecna w całym jej pisarstwie.
Z kolei dr Joanna Jurgała-Jureczka, autorka biografii Z. Kossak, pochyliła się nad kwestią ciągłej przemiany w życiu autorki Pożogi. Miała kilkanaście domów (Kośmin, Kresy, Górki Wielkie, Warszawa, farma w Anglii). Po każdym zakręcie życia próbowała się odbudować. Ratowała ją głęboka wiara, która w chwilach trudnych stawała się jej kołem ratunkowym. Kolejnym przewrotem w jej życiu stała się śmierć 10-letniego Julka. Ten dramat wpisuje w swoje książki. Ona nas może nauczyć, jak żyć.
Dr Barbara Pytlos przybliżyła zebranym recepcję twórczości Kossak w XX-leciu. Wtedy jej pisarstwo biło rekordy popularności. Wskazuje na wartość Pożogi, która miała przybliżyć tragedię ludzi na Kresach. Dla Kossak liczył się czytelnik i Kościół. Z kolei Legnickie pole jest przykładem powieści o tematyce na wskroś polskiej. Było ono zapowiedzią Krzyżowców. Tym dziełem wpisała się w nurt literatury światowej.
Ważną częścią biografii pisarki była jej aktywna pomoc ludziom potrzebującym i tragicznie doświadczonym w czasie okupacji. Kossak od początku wojny była poszukiwana za swą działalność przedwojenną. Angażowała się w konspirację i pomoc potrzebującym. Była świadkiem wydarzeń rozgrywających się za murami getta. Opisywała to w najbardziej przerażających słowach. Pisała teksty o tragicznej sytuacji Żydów, np. Protest z lata 1942 r. Apelowała: „Milczeć w czasie tak dramatycznym nie można. Kto bowiem milczy, ten przyzwala na zło”. Za nie byli współodpowiedzialni wszyscy stojący z boku. To otwarte i głośne „nie” w czasie największego terroru wojennego.
Wątki z historii Polski do spotkania wprowadził dr hab. Marek Białokur z Uniwersytetu Opolskiego. Pokazał dramatyczną historię naszego narodu – rewolucję bolszewicką, pierwszą wojnę światową, Holokaust i okres okupacji. Życie Kossak jest zwierciadłem najbardziej dramatycznych wydarzeń z dziejów Polski.
Najważniejszym bezpiecznym azylem w życiu Kossak były Górki Wielkie. Po dramatycznych przejściach z przeszłości potrzebowała ciszy do ukojenia serca. Śląsk Cieszyński stał się miejscem inspirującym do pracy literackiej i twórczej; tu mogła zapuścić korzenie; tu beztrosko bawiły się jej dzieci. Umiała ocenić piękno tej ziemi i tradycje tutejszych mieszkańców. Poznała dogłębnie tę ziemię i dobrze rozumiała jej specyfikę. Piórem podkreślała miłość do Śląska. Stworzyła tu dom-gniazdo z pielęgnowaniem tradycyjnych wartości (niczym Mickiewiczowskie Soplicowo).
Po II wojnie światowej nastały ciężkie czasy komunizmu. Pisarkę i jej twórczość dotknęła cenzura, o czym ciekawie mówiła dr Marta Nadolna. W 1957 r. Kossak powróciła z emigracji po 12 latach nieobecności. Jej książki eliminowano z obiegu i kanonu lektur szkolnych. Niszczono je z wielką zaciekłością; represje nie ominęły i wydawców. Z pomocą przyszedł PAX; powodowały nim względy merkantylne, bo przed wojną pisarka była poczytną autorką. PAX miał zachować wyłączność na wydawanie jej pozycji.
Przykładem pozycji ocenzurowanej jest powieść dla dzieci i młodzieży Topsy i Lupus. Usunięto niepochlebne opinie autorki o ZSRR i treści związane z odebranymi Polsce po 1945 r. terenami Kresów Wschodnich. Polska Ludowa zniszczyła pamięć o wielu wartościowych twórcach, usuwając ich ze świadomości czytelniczej.
Spotkanie zakończyło wystąpienie dr hab. Katarzyny Tałuć, która przybliżyła zebranym współczesną recepcję pisarstwa Kossak na podstawie wybranych portali czytelniczych w Polsce (np. BiblioNetka), na których można znaleźć sporą ilość ocen książek autorki. To świadczy o tym, że funkcjonują one w obiegu czytelniczym. Przykładem są Krzyżowcy, jedna z najlepszych polskich powieści historycznych bardzo wysoko oceniana przez czytelników. Dla nich Kossak to głównie autorka powieści historycznych. Komentarze internautów pełnią funkcję promocyjną książek pisarki.
Alicja Berger-Zięba
Foto: Michał Kosche
